Fryzjer, kierownikiem – jak walczyć z nepotyzmem

Spółki państwowe (urzędy i instytucje) są szczególnie narażone na ryzyko nepotyzmu i tzw. kumoterstwa (tj. faworyzowania znajomych). Wchodzą tu bowiem w grę układy polityczne, powiązania koleżeńskie etc. Wszędzie na świecie występuje to ryzyko, dlatego w niektórych krajach przyjęto przepisy mające uregulować te kwestie.  Poniżej przedstawiamy krótko problemy i ryzyka związane z nepotyzmem i kumoterstwem oraz możliwości zwalczania tych procederów.

 W ostatnich dniach prasa doniosła, że w największej, państwowej spółce zbrojeniowej Mesko S.A. doszło do poważnego sporu pomiędzy związkiem zawodowym Solidarność a zarządem (powołanym około dwa lata temu). Mesko S.A. to kluczowa dla obronności polski spółka, produkująca przeciwlotnicze zestawy rakietowe, bez których polskie wojsko jest bezbronne  (z tą produkcją są poważne problemy o czym poniżej)

Związek zarzuca zarządowi, że w trakcie trwania pandemii zatrudnił na  stanowiskach kierowniczych ok. 90 nowych osób, które mają nie mieć odpowiednich kompetencji.

W oficjalnym biuletynie Związku zawieszonym na stronie http://www.solidarnoscmesko.pl/ można przeczytać absolutnie zaskakujące zdania dotyczące polityki kadrowej Mesko S.A. w pandemii:

„…Na operatora maszyn, kierowców wózków widłowych zbierał się „cały churał” i dokonywał selekcji. Niestety nie słyszeliśmy o takich przesłuchaniach w doborze na stanowiska umysłowe i kierownicze! Jeżeli to dotyczyło by awansów z zatrudnionych pracowników w Mesko S.A. to w porządku. To swego rodzaju ścieżka kariery zawodowej. Natomiast w ostatnim czasie utworzono bardzo wiele stanowisk umysłowych i kierowniczych na które zatrudniono ludzi bez selekcji i bez kwalifikacji. Doszło do sytuacji, że na stanowiska kierownicze zatrudniono:  piekarzy, fryzjerów, politologów, strażników miejskich i innych profesji bardzo niszowych!!!! Jednak zatrudnienie ginekologa przebiło wszystko! Ktoś może powiedzieć, że nasze panie mogą się czuć bezpiecznie. Tak, tylko, że to ma być specjalista od spraw marketingu???[1]

I dalej

„Rozumiemy różne zobowiązania, uwarunkowania społeczno-polityczne, ale z tego co widać, to tych zobowiązań w ostatnim czasie jest bardzo dużo. Miałoby to sens, gdyby dzięki temu nastąpiło usprawnienie procesów produkcji. Niestety nie!”

Nie możemy przesądzać jaka jest prawda, w każdym razie Zarząd Mesko S.A. twierdzi, że nie ma sobie nic do zarzucenia.

Należy także przypomnieć, ze za 2019 r. państwowa grupa zbrojeniowa PGZ, w której skład wchodzi Mesko S.A. wygenerowała ponad 1 miliard strat? A Mesko S.A. straciło aż ok. 20% swojej wartość (o czym pisaliśmy we wpisie z dn. 21.12.2020 r.). Dodatkowo, na co wskazują związkowcy, są problemy z dostarczeniem kluczowego produktu tj. rakietowego zestawu przeciwlotniczego Piorun do MON cyt.: „od dwóch lat nie zostaje sprzedany, sztandarowy wyrób MON.  Jest to wartość kilkuset milionów złotych. Ostatnia sprzedaż PIORUN była w roku 2018 r… Istnieje bardzo duże zagrożenie realizacji tych wyrobów za 2019 i 2020 rok.” I dalej „ Istnieje też poważne zagrożenie terminową realizacją do MON innych wyrobów”.

Prawo karne – nepotyzm

W polskich przepisach karnych nadużycia w postaci nepotyzmu czy kumoterstwa nie zostały ujęte. Niemniej jednak należałoby się zastanowić, czy w najbardziej rażących przypadkach, zatrudniania w państwowych spółkach na kierownicze i odpowiedzialne stanowiska ludzi całkiem bez kompetencji – ale na zasadzie związków rodzinnych czy koleżeńskich – nie zastosować art. 296 kk. (tzw. przestępstwo nadużycia zaufania). Art. 296 par. 1a mówi bowiem, że: jeżeli sprawca ( tj. zarządzający) przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Zatrudnienie kogoś zupełnie bez kompetencji na odpowiedzialnym, kierowniczym stanowisku z pewnością wypełnia przesłankę przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków. Z pewnością są również takie stanowiska kierownicze, których obsadzenie zupełnie niekompetentną osobą może sprowadzić niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody majątkowej (tj. o wartości powyżej 200 tys. zł).

To samo może dotyczyć art. 231 KK cyt. : „Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”. Z pewnością zatrudnianie niekompetentnych osób jest działaniem na szkodę interesu publicznego.

Jak to robią w USA

W wielu stanach USA istnieją przepisy wprost zakazujące zatrudniania przez urzędników publicznych osób  związanych z nimi relacjami rodzinnymi. Na przykład w Arizonie zakazane jest zatrudnianie osób powiązanych do 3 stopnia pokrewieństwa (ciocie, wujkowie, siostrzenice, bratankowie) i bliższych. Złamanie tych przepisów karane jest czteroma miesiącami więzienia i grzywną nie mniejszą niż 750 USD. W Idaho nepotyzm jest karany nawet 1 rokiem więzienia, podobnie jak w Nevadzie.

Również na szczeblu federalnym 5 U.S.C. § 3110 zakazuje urzędnikowi federalnemu w tym pracownikom Kongresu US zatrudniać, promować i rekomendować do zatrudnienia osoby związane rodzinnie (jeżeli urzędnik ma wpływ na zarządzanie daną agencją lub departamentem, w którym ma być zatrudniona bliska osoba).

Wreszcie w USA istnieją przepisy zapobiegające konfliktowi interesów, które mogą być również wykorzystywane do ścigania procederu nepotyzmu i kumoterstwa.

Wnioski

Nepotyzm i kumoterstwo stanowią poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa. Powinny być poddane kontroli i zwalczane przez odpowiednie organy. Bez tego rozpanoszą się bezwzględnie we wszystkich instytucjach państwa, znacząco osłabiając ich jakość. Mam nadzieję, że ten artykuł będzie małym przyczynkiem do czekającej nas wcześniej czy później dyskusji na ten ważny temat.

[1] Źródło: http://www.solidarnoscmesko.pl/wp-content/uploads/2020/05/bz_nr_39_2020.pdf, str. 6